Speech burgemeester Mark Buijs tijdens Dodenherdenking 2025

Echo

Het was een favoriete bestemming voor schoolreisjes, vooral in de jaren vijftig en zestig. 

Tienduizenden kinderen bezochten de Echoput in Apeldoorn, een nationale en drukbezochte attractie. 

Ongetwijfeld waren er ook leerlingen uit Roosendaal die over de rand van de beroemde put keken, al zouden sommigen waarschijnlijk terugdeinzen – tweeënzestig meter diepte maakt indruk. 

Maar echte durfals bogen zich voorover en riepen woorden, waarna de akoestiek haar wonderlijke werk deed.

Echo's hoorde je niet alleen in Apeldoorn. 

Ze klonken – en klinken – ook in Roosendaal, zelfs in de stil makende jaren van de Tweede Wereldoorlog. 

Ze waren afkomstig van opgewonden stemmen, van klossende soldatenkistjes, van treinen op weg naar een laatste station. 

Echo's die zich in oren nestelden. Maar de lokale archieven vertellen niets over hun tijdsduur. 

Dat roept vragen op. Laat ik er enkele stellen:

Wat was de nagalmtijd van het applaus voor Anton Mussert, leider van de NSB, die op 21 september 1941 een toespraak op de Markt in Roosendaal hield? Toeval of niet: die dag vond ook een zonsverduistering plaats – al is verduitsering een bijna onvermijdelijke tikfout. 

Nog een geluidsvraag. Hoelang klonk de echo van Frieda van Loon, de Joodse leerlinge van het Gertrudislyceum in onze stad, die op 30 september 1942 in Auschwitz werd vermoord? Zeventien was ze. 

Welk geluid zou het sterkst aan 31 mei 1944 blijven herinneren? 

Dat van de twaalf geallieerde vliegtuigen die hun bommen – bij vergissing – niet boven de spoorzone van Roosendaal maar boven de melkfabriek en omgeving afwierpen?

Of de hartenklop van de 76 burgers die bij dit noodlottige incident om het leven kwamen?

Hoelang galmden op vrijdag 16 maart 1945 de laatste noten van het Wilhelmus bij het inspectiebezoek van koningin Wilhelmina aan bevrijd Roosendaal?

We weten het niet. 

Maar de nagalmtijd van een woord of klank is korter dan u waarschijnlijk zou vermoeden. Volgens natuurkundigen sterft een geluid al na maximaal twee seconden. Dan is het voorgoed verdwenen.  

Op eentje na: fascisme.

Wie scherp naar de geschiedenis luistert, hoort dat de echo van dat woord nooit volledig verdwijnt. 

Sterker nog: het wint de laatste jaren aan kracht. 

Over de hele wereld dienen zich voorbodes van autoritair leiderschap aan. 

Zo dreigt een zorgelijke parallel tussen het Duitsland van de jaren twintig en dertig en de wereld van nu te ontstaan. 

Laten we enkele overeenkomsten noemen: haperend vertrouwen in democratie; onbehagen als brandstof voor populisme; sterke geopolitieke spanningen; groeiend nationalisme; de afkeer van andersdenkenden; wantrouwen tegenover rechtspraak, media en wetenschap; toename van antisemitisme en islam fobie; het stuivertje wisselen van feiten en leugens; verspreiding van complottheorieën en het aanwijzen van zondebokken. 

Terug naar de Echoput, met een vraag:

 “Waarop vertrouwt een antidemocraat het langst?”

Angst, angst.

Want een burger die onzeker of bang is, zal zijn rechten en vrijheden sneller uit handen geven en de hoop op autoritaire leiders vestigen, die steevast namens 'het volk' zeggen te spreken. 

Er is ook hoop. Altijd! Zo hangt de vlag in Nederland maar zelden halfstok, behalve op 4 mei of bij nationale tragedies als de aanslag op de MH17. 

Dat ons roodwitblauw de rest van het jaar trots kan wapperen, is een geruststelling.

Wij staan hier in vrijheid – één in al onze verschillen. Toch is waakzaamheid nodig. Want een democratie en rechtsstaat verlies je nooit plotseling, van de een op de andere dag. Het begint altijd klein, terloops en ogenschijnlijk onschuldig. 

De oorlog kostte honderden mensen, zowel burgers als militairen, in de gemeente Roosendaal het leven en sloeg bij velen een winkelhaak in hun ziel. 

Aan al die mensen, maar ook aan onszelf en de komende generaties zijn we het verplicht om gewetensvol met onze vrijheid om te gaan. 

In die overtuiging komen wij hier samen.

Bij een oorlogsmonument in een gemeente die gastvrij, open en verdraagzaam is. 

De slotvraag is hoe we dat het beste kunnen uitdragen. Ik denk op twee manieren. Laten we ons blijven uitspreken tegen onverdraagzaamheid en uitsluiting. 

Maar nog sterker hoop ik dat de twee minuten stilte van deze gedeelde Dodenherdenking een lange nagalmtijd heeft. 

Een echo die ons aan een voortdurende keuze herinnert. 

Aan de ene kant onze democratie en rechtsstaat of aan de andere kant een samenleving zonder vrije geluiden en meerstemmigheid. 

Dat is de telkens terugkerende keuze. Is dat een lastige? 

Nee. Weliswaar begint vijf mei pas over enkele uren, maar ik durf nu al te vertrouwen op uw gezonde verstand, intuïtie en verbondenheid met Roosendaal, stad in vrijheid. 

Dank u wel.